Η απαξίωση ως μέσο αποφυγής ευθύνης
Στην κοινωνία μας, όπου η εικόνα συχνά έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από την ουσία, δεν είναι σπάνιο να συναντούμε ανθρώπους που αντί να αναγνωρίσουν τα λάθη τους, στρέφονται στην πιο εύκολη τακτική: την απαξίωση του άλλου. Είναι η στρατηγική του να «χτυπήσεις τον αγγελιοφόρο», ώστε να μη χρειαστεί να αντιμετωπίσεις το μήνυμα που φέρνει.
Η ψυχολογία πίσω από την απαξίωση
Όταν κάποιος νιώθει ότι απειλείται από την αλήθεια ή την πιθανότητα να λογοδοτήσει, ο φόβος τον οδηγεί σε μηχανισμούς άμυνας. Η επίθεση στην αξιοπιστία του συνομιλητή του λειτουργεί σαν «ασπίδα»:
- Αν σε παρουσιάσει ως ασταθή, τότε όσα λες θεωρούνται υπερβολές.
- Αν σε χαρακτηρίσει ψεύτη, τότε η μαρτυρία σου χάνει την αξία της.
- Αν σε δείξει ως υπερβολικό ή συναισθηματικό, τότε η ουσία των επιχειρημάτων σου πνίγεται μέσα σε «υποκειμενικότητες».
Με αυτόν τον τρόπο, αποφεύγει να εστιάσει κανείς στη ζημιά που έχει προκαλέσει και διατηρεί ακέραιη την εικόνα του.
Παραδείγματα από την καθημερινότητα
Αυτή η τακτική δεν περιορίζεται μόνο στις προσωπικές σχέσεις· τη βλέπουμε σε κάθε επίπεδο:
- Στην εργασία: Ένας προϊστάμενος που έχει κάνει λάθος μπορεί να κατηγορήσει τον υπάλληλο για «ανικανότητα» ώστε να αποφύγει την ευθύνη.
- Στην πολιτική: Οι πολιτικοί συχνά δυσφημούν τους αντιπάλους τους, όχι για τις θέσεις τους, αλλά για τον χαρακτήρα τους, ώστε να στρέψουν αλλού την προσοχή των πολιτών.
- Στις οικογενειακές σχέσεις: Ένα μέλος μπορεί να κατηγορήσει κάποιον άλλον ως «υπερευαίσθητο» ή «υπερβολικό», απλώς και μόνο για να μη συζητηθεί η ουσία μιας διαμάχης.
Οι συνέπειες
Η απαξίωση έχει βαρύ κόστος:
- Ο αδικημένος μένει με την ψυχολογική πίεση και την αίσθηση ότι η φωνή του φιμώθηκε.
- Η αλήθεια θάβεται κάτω από τις κατηγορίες.
- Ο υπαίτιος συνεχίζει ανενόχλητος, χωρίς να αναλαμβάνει ευθύνη, αναπαράγοντας τον ίδιο κύκλο συμπεριφοράς.
Πώς να το αντιμετωπίσουμε
Η πρώτη γραμμή άμυνας είναι η αυτογνωσία και η αυτοπεποίθηση. Αν γνωρίζουμε ποιοι είμαστε, η προσπάθεια απαξίωσης βρίσκει μικρότερη απήχηση. Παράλληλα, χρειάζεται:
- Να τεκμηριώνουμε τα γεγονότα με σαφήνεια και ψυχραιμία.
- Να μην μπαίνουμε στην παγίδα της προσωπικής επίθεσης. Ο στόχος είναι να μείνει το επίκεντρο στη συμπεριφορά, όχι στο παιχνίδι των χαρακτηρισμών.
- Να μιλάμε με καθαρότητα. Η αλήθεια μπορεί να πολεμηθεί προσωρινά, αλλά έχει αντοχή στον χρόνο.
Η απαξίωση είναι ένα από τα παλαιότερα όπλα αποφυγής ευθύνης. Εκείνος που τη χρησιμοποιεί, στην πραγματικότητα ομολογεί τον φόβο του για την αλήθεια. Επομένως, το χρέος μας είναι να μη σιωπούμε, να μη δεχόμαστε να μας φιμώνουν, και να θυμόμαστε πάντα ότι η φωνή μας έχει αξία. Γιατί τελικά, η μεγαλύτερη δύναμη δεν βρίσκεται στην εικόνα, αλλά στην αλήθεια που επιμένει να βγαίνει στο φως.