Όταν οι άνθρωποι αλλάζουν: μια ψυχολογική ανάγνωση
Η εμπειρία να βλέπουμε έναν άνθρωπο γύρω μας να αλλάζει ξαφνικά είναι από τις πιο επώδυνες και ταυτόχρονα πιο μπερδεμένες καταστάσεις που μπορεί να ζήσει κανείς. Η συμπεριφορά, ο λόγος, η στάση του άλλου φαίνονται διαφορετικά, απομακρυσμένα, ξένα. Ό,τι άλλοτε έμοιαζε σταθερό και οικείο, μετατρέπεται σε κάτι απρόβλεπτο και ασταθές. Σε τέτοιες στιγμές το ερώτημα έρχεται αυθόρμητα: «Τι έκανα λάθος; Γιατί απομακρύνθηκε;»
Η πρώτη παγίδα είναι η ενοχοποίηση του εαυτού μας. Είναι σύνηθες να αναζητούμε την αιτία μέσα μας, να αναλύουμε κάθε λέξη που ειπώθηκε, κάθε λεπτομέρεια μιας στιγμής, λες και ένα δικό μας σφάλμα μπορεί να εξηγήσει τη μεταβολή. Όμως η ψυχολογία μας διδάσκει πως η αλλαγή στη συμπεριφορά ενός ανθρώπου σπάνια οφείλεται αποκλειστικά σε κάποιο εξωτερικό γεγονός. Πολύ συχνότερα σχετίζεται με τον εσωτερικό του κοσμο: με τις ανασφάλειες, τις πεποιθήσεις, τους φόβους και τις ανάγκες του.
Ζήλια και συγκρίσεις
Ένας βασικός παράγοντας που μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στις σχέσεις είναι η ζήλια. Η ζήλια δεν αφορά μόνο τις ερωτικές σχέσεις· μπορεί να εμφανιστεί και σε φιλίες ή επαγγελματικούς δεσμούς. Όταν κάποιος νιώθει ότι υποσκελίζεται, ότι δεν έχει την ίδια αναγνώριση ή την ίδια προσοχή, είναι πιθανό να αντιδράσει αποστασιοποιούμενος ή ακόμη και επιθετικά. Η αλλαγή στη στάση του, λοιπόν, μπορεί να είναι καθρέφτης της δικής του εσωτερικής ανασφάλειας.
Ανασφάλεια και φόβος εγκατάλειψης
Πολλοί άνθρωποι κουβαλούν από την παιδική τους ηλικία έναν φόβο εγκατάλειψης. Αυτός ο φόβος μπορεί να ενεργοποιηθεί σε μια σχέση που γίνεται σημαντική. Ο άλλος τότε απομακρύνεται όχι επειδή εμείς κάναμε κάτι, αλλά επειδή η εγγύτητα ξυπνά τις πιο βαθιές του ανησυχίες. Σε τέτοιες περιπτώσεις η αλλαγή συμπεριφοράς δεν σημαίνει απαραίτητα αδιαφορία· συχνά είναι μια ασυνείδητη άμυνα.
Η επιρροή τρίτων
Ένα άλλο στοιχείο που δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε είναι η δύναμη της κοινωνικής επιρροής. Λόγια τρίτων, σχόλια, ακόμη και ψίθυροι μπορούν να μεταβάλουν την εικόνα που έχει κάποιος για εμάς. Αυτό δείχνει περισσότερο τη δεκτικότητα και την ευαλωτότητα του άλλου, παρά την αλήθεια για εμάς. Ένας άνθρωπος με ισχυρή ταυτότητα και σταθερές αξίες δεν θα επηρεαστεί τόσο εύκολα από ξένες γνώμες.
Η αποκάλυψη του πραγματικού εαυτού
Τέλος, υπάρχει και η πιο απλή, αλλά συχνά πιο οδυνηρή εξήγηση: μερικές φορές ο άλλος απλώς σταματά να κρύβεται. Στην αρχή μιας σχέσης, πολλοί άνθρωποι προβάλλουν την καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους. Με τον καιρό, όμως, το προσωπείο πέφτει και εμφανίζονται τα πραγματικά χαρακτηριστικά: εγωκεντρισμός, αστάθεια, έλλειψη δέσμευσης. Η αλλαγή, λοιπόν, δεν είναι πραγματική μεταμόρφωση· είναι αποκάλυψη.
Πώς να διαχειριστούμε την αλλαγή
Αν και οι αιτίες μπορεί να ποικίλλουν, υπάρχει μια σταθερή αρχή που αξίζει να θυμόμαστε: η αλλαγή της συμπεριφοράς κάποιου δεν μειώνει την αξία μας. Η αξία μας δεν εξαρτάται από την αποδοχή ή την απόρριψη των άλλων, αλλά από την εσωτερική μας ακεραιότητα.
Αποφυγή της υπερανάλυσης
Το πρώτο βήμα είναι να αποφύγουμε την υπερανάλυση. Η αδιάκοπη αναζήτηση «τι έφταιξε» μας βυθίζει σε φαύλο κύκλο. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες αλλαγές σχετίζονται με τον εσωτερικό κόσμο του άλλου, στον οποίο δεν έχουμε πρόσβαση.
Αποδοχή της πραγματικότητας
Η αποδοχή είναι το δεύτερο βήμα. Αν κάποιος απομακρύνεται, όσο κι αν πονάει, χρειάζεται να τον αφήσουμε. Η προσπάθεια να τον συγκρατήσουμε με παρακάλια ή εξηγήσεις συνήθως οδηγεί σε μεγαλύτερη φθορά. Όπως υπογραμμίζει η υπαρξιακή ψυχολογία, η ελευθερία είναι θεμελιώδης σε κάθε σχέση.
Αναγνώριση των αληθινών δεσμών
Η αλλαγή, όσο επώδυνη κι αν είναι, λειτουργεί και ως φίλτρο. Μας επιτρέπει να ξεχωρίσουμε τους ανθρώπους που είναι πραγματικά γνήσιοι. Εκείνοι που παραμένουν σταθεροί παρά τις δυσκολίες, που δεν επηρεάζονται από ξένα λόγια, που δεν υποχωρούν μπροστά στη ζήλια ή την αμφιβολία, είναι οι δεσμοί που αξίζει να επενδύσουμε.
Εστίαση στον εαυτό μας
Τέλος, η εμπειρία αυτή μας καλεί να στραφούμε προς τον εαυτό μας. Τι μάθαμε; Τι όρια χρειαζόμαστε; Πώς μπορούμε να προστατεύσουμε την εσωτερική μας γαλήνη; Η αυτογνωσία που γεννιέται μέσα από την απώλεια είναι συχνά πολύτιμη.
Ο ρόλος της απώλειας στις σχέσεις
Η απώλεια ενός ανθρώπου που αλλάζει μπορεί να μοιάζει με μικρό πένθος. Κι όπως σε κάθε πένθος, περνάμε από στάδια: άρνηση, θυμό, θλίψη, και τελικά αποδοχή. Στην αρχή πονάμε, αλλά με τον καιρό συνειδητοποιούμε ότι η απομάκρυνση αυτή μας απελευθέρωσε.
Η ψυχολογία της ανθεκτικότητας τονίζει πως κάθε τραυματική εμπειρία μπορεί να γίνει αφετηρία ανάπτυξης. Η απογοήτευση από έναν άνθρωπο μάς δίνει τη δυνατότητα να ενδυναμώσουμε τα κριτήριά μας, να γίνουμε πιο επιλεκτικοί, να εμπιστευόμαστε την διαίσθησή μας.
Οι άνθρωποι αλλάζουν ή, καλύτερα, αποκαλύπτονται. Οι λόγοι μπορεί να είναι πολλοί: ζήλια, ανασφάλεια, κοινωνικές επιρροές ή απλώς η φθορά του χρόνου. Όμως σε κάθε περίπτωση, η αλλαγή τους μιλά περισσότερο για τους ίδιους παρά για εμάς.
Η πρόκληση για εμάς είναι να μη χάσουμε την αυτοεκτίμησή μας, να μη σπαταλήσουμε ενέργεια σε εξηγήσεις που δεν θα έρθουν, και να μάθουμε να αφήνουμε. Γιατί η ζωή έχει τον δικό της τρόπο να ξεκαθαρίζει το τοπίο: απομακρύνει όσους δεν είναι φτιαγμένοι να μείνουν, για να αφήσει χώρο στους αληθινούς.
Και ίσως, τελικά, αυτό που σήμερα μοιάζει με απώλεια, αύριο να αποδειχθεί το μεγαλύτερο δώρο.